در دهه گذشته، هم‌زمان با گسترش تجارت الکترونیک و دیجیتال‌سازی کسب‌وکارها، پرداخت‌های دیجیتال به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی اقتصادی مردم تبدیل شده‌اند. اما زیرساخت‌های رسمی بانکی و شرکت‌های PSP به‌تنهایی پاسخ‌گوی تمام نیازهای متنوع این فضا نبودند؛ به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک، استارتاپ‌ها و فعالان نوظهور. همین خلأ موجب شد تا مدل جدیدی از ارائه خدمات پرداخت با عنوان «پرداخت‌یاری» شکل بگیرد؛ مدلی که با تسهیل دسترسی به خدمات پرداخت، نقش مؤثری در توسعه اقتصاد دیجیتال ایفا کرده است. در ادامه، به‌صورت دقیق‌تری بررسی می‌کنیم که پرداخت‌یار چیست، چه خدماتی ارائه می‌دهد و چه تفاوت‌هایی با شرکت‌های PSP دارد.
پرداخت‌یار چیست؟
با رشد تقاضا برای خدمات پرداخت آنلاین، نهادهایی تحت عنوان «پرداخت‌یار» به‌عنوان واسطه‌ای میان کسب‌وکارها و شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) شکل گرفتند. این نهادها به‌واسطه مجوز رسمی از بانک مرکزی، امکان ارائه خدمات پرداخت را بدون نیاز به مجوز PSP فراهم می‌کنند و به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، گزینه‌ای ساده‌تر و سریع‌تر محسوب می‌شوند. پرداخت‌یارها به توسعه فراگیری پرداخت دیجیتال در کشور و ارتقای کیفیت تجربه پرداخت مشتریان کمک شایانی کرده‌اند.
نکات کلیدی درباره پرداخت‌یار:
- تعریف رسمی: پرداخت‌یار نهادی است که با اخذ مجوز فعالیت از بانک مرکزی، به نمایندگی از شرکت‌های PSP خدمات پرداخت اینترنتی ارائه می‌دهد.
- نقش در زنجیره پرداخت: این نهادها به‌عنوان رابط بین پذیرندگان (کسب‌وکارها) و PSPها عمل می‌کنند و فرآیند دریافت درگاه پرداخت را تسهیل می‌کنند.
خدمات اصلی پرداخت یاری
- ارائه درگاه پرداخت آنلاین به کسب‌وکارها بدون نیاز به مراجعه مستقیم به PSP
- مدیریت و گزارش‌دهی کامل تراکنش‌های مالی
- یکپارچه‌سازی سامانه‌های فروشگاهی یا نرم‌افزارهای مالی با سامانه‌های پرداخت
پرداخت‌یارها مسیر دریافت خدمات پرداختی را برای هزاران کسب‌وکار کوچک هموار کرده‌اند.
این نهادها نقش مکملی در شبکه پرداخت دارند و با افزایش دسترسی‌پذیری، به تسهیل رشد اقتصاد دیجیتال کمک می‌کنند.
شرکت PSP چیست ؟
در ساختار رسمی شبکه پرداخت کشور، شرکت‌های PSP یا ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت، بازیگران کلیدی و دارای مجوز مستقیم از بانک مرکزی هستند که زیرساخت‌های اصلی پرداخت الکترونیک را فراهم می‌کنند. این شرکت‌ها نقش ستون فقرات نظام پرداخت را دارند و با اتصال مستقیم به شبکه شاپرک، امکان پردازش، تسویه و انتقال امن وجوه را در مقیاس ملی فراهم می‌کنند. هر کسب‌وکار بزرگ یا پلتفرم واسط که نیاز به خدمات زیرساختی پرداخت دارد، ناگزیر به تعامل با یک یا چند PSP است.
نکات کلیدی درباره شرکت PSP
- تعریف PSP : مخفف Payment Service Provider به معنای ارائه‌دهنده خدمات پرداخت؛ نهادهایی دارای مجوز رسمی از بانک مرکزی برای ارائه مستقیم خدمات پرداخت الکترونیک.
- الزامات فعالیت: این شرکت‌ها باید دارای ساختار حقوقی مشخص، سرمایه اولیه بالا، زیرساخت فنی پیشرفته، و پشتیبانی ۲۴ ساعته باشند. اخذ مجوز از شاپرک نیز شرط اصلی شروع فعالیت است.
خدمات اصلی شرکت PSP
- اتصال مستقیم به شبکه شاپرک برای انجام تراکنش‌های مالی
- ارائه انواع ابزارهای
- پرداخت شامل کارت‌خوان (POS)، درگاه اینترنتی و پرداخت موبایلی
- پردازش، تسویه و مدیریت تراکنش‌ها به‌صورت متمرکز و در مقیاس ملی
شرکت‌های PSP، هسته اصلی پردازش تراکنش‌ها در کشور هستند. بدون حضور این شرکت‌ها، امکان شکل‌گیری اکوسیستم پرداخت دیجیتال امن و فراگیر وجود نداشت.
تفاوت‌های کلیدی پرداخت‌یار با شرکت PSP
با وجود شباهت‌های ظاهری در ارائه خدمات پرداخت، پرداخت‌یارها و شرکت‌های PSP دو بازیگر کاملاً متفاوت در زنجیره پرداخت کشور هستند. در حالی‌که PSPها مسئول زیرساخت‌های اصلی و اتصال مستقیم به شبکه شاپرک هستند، پرداخت‌یارها به‌عنوان واسطه‌هایی چابک‌تر، خدمات را به‌صورت غیرمستقیم و اغلب برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط ارائه می‌دهند. درک تفاوت‌های میان این دو، برای انتخاب مسیر مناسب در راه‌اندازی یا توسعه کسب‌وکار آنلاین ضروری است.
| مورد مقایسه | پرداخت‌یار | شرکت PSP |
| مجوزدهنده | بانک مرکزی (غیرمستقیم از طریق دستورالعمل پرداخت‌یاری) | بانک مرکزی و شاپرک (مستقیم) |
| اتصال به شاپرک | از طریق همکاری با یک یا چند PSP | اتصال مستقیم و رسمی |
| نوع خدمات | ارائه درگاه، گزارش تراکنش، خدمات واسط | کارت‌خوان، درگاه، پرداخت موبایلی، زیرساخت پرداخت کامل |
| مخاطبان اصلی | کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، فروشگاه‌های آنلاین | بانک‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌های بزرگ |
| الزامات فنی و سرمایه‌ای | سبک‌تر، با زیرساخت نرم‌افزاری محدود | سنگین، نیازمند دیتاسنتر، پشتیبانی ۲۴ ساعته، تیم عملیاتی قوی |
| قابلیت ارائه ابزار فیزیکی پرداخت | ندارد | دارد (POS، ATM، PINPAD و…) |
پرداخت‌یارها در واقع بازوی اجرایی چابک و مکمل PSPها هستند. با تقسیم نقش‌ها میان این دو، شبکه پرداخت کشور توانسته هم نوآوری را تسهیل کند و هم امنیت و پایداری خدمات را حفظ نماید.
مزایای استفاده از پرداخت‌یارها برای کسب‌وکارها
در فضای رقابتی امروز، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط برای بقا و رشد نیاز به راهکارهای پرداختی دارند که سریع، کم‌هزینه و ساده باشد. پرداخت‌یارها دقیقاً در پاسخ به همین نیازها پدید آمده‌اند. این نهادها با ارائه خدمات پرداخت به‌صورت واسط، فرآیندهای پیچیده را ساده می‌کنند و امکاناتی در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهند که پیش‌تر تنها از طریق شرکت‌های PSP برای سازمان‌های بزرگ ممکن بود. برای مشاهده خدمات و محصولات رهیاب حوزه ارتباطات کلیک کنید.
- دریافت سریع و آسان درگاه پرداخت
بدون نیاز به طی مراحل پیچیده بانکی و با حداقل مدارک، درگاه پرداخت آنلاین دریافت می‌شود. - خدمات جانبی کاربردی
شامل گزارش‌های مالی شفاف، امکان مدیریت کاربران، تسویه سریع و یکپارچه‌سازی با سیستم‌های حسابداری و فروشگاه‌سازها. - پشتیبانی تخصصی برای کسب‌وکارهای کوچک
برخلاف PSPها که معمولاً تمرکز بر سازمان‌های بزرگ دارند، پرداخت‌یارها خدماتی متناسب با نیاز و ظرفیت فروشگاه‌های کوچک ارائه می‌کنند. - هزینه‌های کمتر و انعطاف‌پذیری بیشتر
تعرفه‌های مناسب، مدل‌های متنوع تسویه‌حساب، و عدم نیاز به زیرساخت‌های پیچیده از جمله مزایای مالی مهم هستند.
پرداخت‌یارها با فراهم کردن دسترسی سریع و خدمات منعطف، به کسب‌وکارهای نوپا و کوچک این امکان را می‌دهند که بدون مانع وارد دنیای پرداخت دیجیتال شوند و رشد یابند.
چالش‌ها و محدودیت‌های اصلی پرداخت‌یارها:
اگرچه پرداخت‌یارها نقش مهمی در توسعه خدمات پرداخت برای کسب‌وکارهای کوچک ایفا کرده‌اند، اما این مدل فعالیت همچنان با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه است. از آن‌جا که پرداخت‌یارها مستقیماً به شبکه شاپرک متصل نیستند و فعالیت آن‌ها از طریق یک شرکت PSP پشتیبانی می‌شود، استقلال کامل در ارائه برخی خدمات کلیدی را ندارند. همچنین، فعالیت آن‌ها تحت نظارت دقیق بانک مرکزی و در چارچوب مشخصی صورت می‌گیرد که گاه موجب محدودیت‌هایی در توسعه‌ی خدمات می‌شود.
- وابستگی به شرکت‌های PSP برای تسویه‌حساب
تسویه مالی پذیرندگان توسط PSP انجام می‌شود و پرداخت‌یار امکان کنترل مستقیم بر این فرایند ندارد. - عدم ارائه برخی ابزارهای فیزیکی پرداخت
خدماتی مانند کارت‌خوان (POS) یا ATM تنها در اختیار PSPهاست و پرداخت‌یارها به این حوزه دسترسی ندارند. - الزامات سخت‌گیرانه‌ی نظارتی
برای ادامه فعالیت، پرداخت‌یارها باید به‌طور مستمر الزامات بانک مرکزی، از جمله گزارش‌دهی دقیق، کنترل‌های امنیتی و حفظ حریم خصوصی داده‌ها را رعایت کنند. - محدودیت در توسعه زیرساخت اختصاصی
پرداخت‌یارها برخلاف PSPها معمولاً فاقد زیرساخت مستقل برای پردازش تراکنش‌ها هستند و این موضوع در مقیاس‌های بزرگ، مانع توسعه می‌شود.
در حالی‌که پرداخت‌یارها مسیر ساده‌تری برای ورود به دنیای پرداخت فراهم کرده‌اند، اما برای رشد پایدار و رقابت با شرکت‌های بزرگ، نیازمند رفع تدریجی این محدودیت‌ها یا اصلاح چارچوب‌های قانونی خواهند بود.
آینده پرداخت یاری در ایران
با گسترش نقش پرداخت‌یارها در آینده اقتصاد دیجیتال ایران، شرکت‌هایی که تجربه، زیرساخت و ارتباط مؤثر با نهادهای نظارتی دارند، نقش پررنگ‌تری در این مسیر ایفا خواهند کرد. شرکت رهیاب پیام گستران (هوبرنیکس) از پیشگامان ارائه خدمات پرداخت‌یاری در کشور است که از سال ۱۳۹۷ با همکاری شاپرک و تحت نظارت بانک مرکزی، راهکارهای متنوعی در حوزه پرداخت دیجیتال ارائه می‌دهد. از جمله شرکت‌های تابعه رهیاب شرکت کامرد است که در این حوزه فعالیت دارد. این خدمات شامل ارائه درگاه پرداخت امن و پایدار، توسعه نرم‌افزار و سخت‌افزارهای تخصصی پرداخت، سرویس‌های فین‌تکی ارزش‌افزوده، و همچنین خدمات موبایل نظیر USSD، خرید شارژ و بسته اینترنت است. رهیاب با تکیه بر تجربه فنی و رویکرد نوآورانه، به یکی از بازیگران کلیدی پرداخت‌یاری در ایران تبدیل شده و مسیر رشد فین‌تک را برای کسب‌وکارهای ایرانی هموار می‌سازد.
